مقدمه
حقوق مالکیت فکری (Intellectual Property) یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال حیاتی‌ترین بخش‌های هر قرارداد تجاری است. از ماهیت ناملموس این حقوق گرفته تا جزئیات مربوط به واگذاری یا اعطای مجوز (License)، همه‌چیز باید با دقت و در نظر گرفتن تمام جوانب تدوین شود. این یادداشت به شما کمک می‌کند تا مفاهیم اساسی مالکیت فکری را در قراردادها بهتر درک کنید و بتوانید آن را به‌گونه‌ای مدیریت کنید که از منافع خود محافظت نمایید.
ماهیت ناملموس حقوق مالکیت فکری
حقوق مالکیت فکری برخلاف دارایی‌های ملموسی مانند زمین یا خودرو، ماهیتی غیرقابل لمس دارند. شما نمی‌توانید یک لوگو، یک اختراع یا یک اثر هنری را لمس کنید و بگویید “این مال من است.” آنچه مالک آن هستید، صرفاً حقوقی برای انجام یا اجازه انجام برخی فعالیت‌ها است.
نکته مهم
اگرچه ممکن است لوگویی روی یک لیوان، یا یک اثر هنری روی دیوار، به‌ظاهر ملموس باشد، این موارد تنها تجلی فیزیکی حقوق مالکیت فکری هستند، نه خود آن. درک این تفاوت برای فعالان اقتصادی ضروری است، چرا که بسیاری از سوءتفاهم‌ها از عدم توجه به این موضوع ناشی می‌شود.
عناصر اصلی یک بند مجوز مالکیت فکری
مجوز (License) یکی از رایج‌ترین روش‌های استفاده از حقوق مالکیت فکری در قراردادهاست. اما این بخش معمولاً به صورت جملاتی پیچیده و طولانی نوشته می‌شود که فهم آن دشوار است. بهترین راه برای مدیریت این بند، تقسیم‌بندی آن به اجزای ساده‌تر است.
سوالاتی که باید پاسخ داده شوند:
-
چه کسی مجوز را اعطا می‌کند؟
-
مجوز به چه کسی اعطا می‌شود؟
-
آیا مجوز انحصاری است؟
-
آیا مجوز دهنده مبلغی دریافت می‌کند؟
-
آیا مجوز گیرنده می‌تواند حقوق خود را به دیگران واگذار یا زیرمجوز دهد؟
-
مدت زمان مجوز چقدر است و آیا قابل لغو است؟
-
حقوق مجوز گیرنده در چه محدوده جغرافیایی اعمال می‌شود؟
-
چه حقوق خاصی به مجوز گیرنده اعطا می‌شود؟
-
چه حقوق مالکیت فکری تحت این مجوز قرار می‌گیرد؟
نکته مهم برای طرفین:
- مجوز گیرنده: مطمئن شوید حقوقی که دریافت می‌کنید برای استفاده مورد نظر شما کافی است.
- مجوز دهنده: بررسی کنید که حقوقی بیش از حد نیاز را واگذار نکرده‌اید.
استفاده از واژه‌های درست در مجوزهای کپی‌رایت
در مجوزهای کپی‌رایت، دقت در انتخاب کلمات بسیار مهم است. حقوق کپی‌رایت توسط قوانین خاصی تعریف می‌شود که شامل تنها پنج حق زیر است:
- تکثیر (Reproduce)
- تهیه آثار مشتق‌شده (Prepare Derivative Works)
- توزیع (Distribute)
- نمایش (Display)
- اجرا (Perform)
نکته کلیدی
واژه‌های اضافی مانند “استفاده” ممکن است در قراردادها گنجانده شوند، اما نباید به تنهایی در بند مجوز ذکر شوند. همیشه از اصطلاحات دقیق قانونی استفاده کنید تا حقوق شما قابل‌پیگیری باشد.
چه کسی مجوز را اعطا می‌کند؟
در قراردادها، بند مربوط به اعطای مجوز می‌تواند گمراه‌کننده باشد. مثال‌هایی مانند “فروشنده و شرکت‌های وابسته او مجوز می‌دهند” می‌توانند سوالاتی ایجاد کنند.
نکاتی که باید بررسی کنید:
- آیا تمامی اعطاکنندگان مجوز از اختیار قانونی برای این کار برخوردارند؟
- آیا تمامی اعطاکنندگان قرارداد را امضا کرده‌اند؟
- آیا ضمانت‌های مربوط به عدم نقض حقوق شامل تمامی مجوزدهندگان می‌شود یا فقط امضاکنندگان؟
- آیا مجوز دهنده اصلی به درستی مشخص شده است، یا ساب‌مجوزدهی با مجوز اصلی اشتباه گرفته شده است؟
چه کسی مجوز را دریافت می‌کند؟
وقتی صحبت از دریافت‌کننده مجوز می‌شود، ممکن است موضوع پیچیده‌تر شود. این بند گاهی شامل شرکت‌های وابسته یا پیمانکاران طرف قرارداد نیز می‌شود.
سه نکته مهم:
- آیا همه دریافت‌کنندگان مجوز نیاز به مجوز مستقیم دارند؟ گاهی اوقات بهتر است حق زیر مجوزدهی به خریدار داده شود.
- آیا دریافت‌کنندگان مجوز به‌طور مستقل شرایط مجوز را می‌پذیرند؟ اگر قرارداد را امضا نمی‌کنند، چگونه به شرایط متعهد می‌شوند؟
- آیا ممکن است خریدار به شرکت رقیب فروخته شود؟ در این صورت، بندهای محدودکننده‌ای را اضافه کنید که مانع استفاده رقیب از حقوق شما شود.
نتیجه‌گیری
مدیریت حقوق مالکیت فکری در قراردادها نیازمند دقت، آگاهی و استفاده از اصطلاحات دقیق است. از شناسایی صحیح حقوق گرفته تا انتخاب دقیق مجوزدهندگان و دریافت‌کنندگان، همه این جزئیات می‌توانند تأثیرات بزرگی بر موفقیت یا شکست قراردادهای شما داشته باشند. با شناخت این اصول، می‌توانید قراردادهایی مستحکم‌تر و مطمئن‌تر تدوین کنید که از منافع شما به بهترین شکل حفاظت کند.
منبع:
Frederick, L. (2022). Practical Tips on How to Contract: Learn How to Draft and Negotiate from a Former Big Law and Tesla Commercial Contracts Lawyer. How to Contract LLC.
