مقدمه
مدیریت ریسک در قراردادها یکی از موضوعاتی است که کمتر به شکل منسجم به آن پرداخته می‌شود، اما در واقع، یکی از پایه‌های اصلی موفقیت در معاملات تجاری است. هر قراردادی، در دل خود، مجموعه‌ای از عدم قطعیت‌ها دارد که اگر به‌درستی شناسایی و مدیریت نشوند، می‌توانند به چالش‌های جدی منجر شوند. در این یادداشت، تلاش می‌کنیم نگاهی کاربردی و واقع‌گرایانه به مفهوم ریسک در قراردادها داشته باشیم.
شناسایی ریسک‌ها؛ از تعریف تا تحلیل
اولین گام در مدیریت ریسک، شناخت دقیق از مفهوم آن است. تعریف پیشنهادی برای ریسک، “تأثیر عدم قطعیت بر اهداف” است.
یعنی ریسک زمانی معنا پیدا می‌کند که هدفی در کار باشد. اگر هدفی برای زمان تحویل، کیفیت محصول یا نحوه پرداخت وجود نداشته باشد، هیچ ریسکی هم متوجه آن موضوع نخواهد بود.
پس ابتدا باید اهداف قرارداد به‌روشنی مشخص شوند و سپس ببینیم چه عواملی ممکن است مانع تحقق آن اهداف شوند. این عوامل می‌توانند داخلی (مانند تأخیر در تولید) یا خارجی (مانند تغییرات قیمت یا مشکلات حمل‌ونقل) باشند.
ارزیابی و اولویت‌بندی ریسک‌ها
پس از شناسایی ریسک‌ها، باید اثر آن‌ها بر اهداف را ارزیابی کنیم. این ارزیابی بر اساس دو معیار اصلی انجام می‌شود:
- احتمال وقوع
- شدت تأثیر
بر این اساس، می‌توان ریسک‌ها را دسته‌بندی و اولویت‌بندی کرد. تمرکز اصلی ما باید روی ریسک‌هایی باشد که هم احتمال وقوع بالایی دارند و هم تأثیر شدیدی بر اهداف تجاری می‌گذارند. در مقابل، نباید زمان و انرژی زیادی را صرف ریسک‌های کم‌اهمیت یا کم‌احتمال کنیم.
نگاهی سیستماتیک به زنجیره تأمین
یکی از اشتباهات رایج این است که ریسک را تنها در چارچوب یک قرارداد دوجانبه ببینیم. در حالی‌که بسیاری از شرکت‌ها، به‌ویژه تولیدکنندگان، در زنجیره‌ای از تأمین قرار دارند که در آن ریسک‌ها باید به‌صورت منسجم مدیریت شوند.
برای مثال، در صنعت انرژی خورشیدی، زنجیره‌ای از تأمین وجود دارد که از مواد اولیه شروع شده و تا مصرف‌‌کننده نهایی ادامه می‌یابد. اگر هر بخش از این زنجیره به‌درستی ریسک‌ها را با طرف مقابل خود تنظیم نکند، ممکن است در نهایت تمام بار ریسک روی دوش یک حلقه از زنجیره بیفتد.
پس بهتر است گاهی به جای تمرکز صرف بر یک قرارداد، از بالا به کل سیستم نگاه کنیم تا ببینیم سهم عادلانه ما از ریسک در کل فرآیند چقدر است.
نتیجه‌گیری
مدیریت ریسک در قراردادها، فراتر از نوشتن چند بند در مورد ضمانت اجرا یا خسارت است. این فرایندی است که با شناسایی اهداف آغاز می‌شود، با تحلیل عدم قطعیت‌ها ادامه پیدا می‌کند و در نهایت به تدوین راهکارهای مناسب برای کاهش ریسک منتهی می‌شود.
اگر بتوانیم نگاه کل‌نگر و ساختارمند به این موضوع داشته باشیم، نه تنها قراردادهای بهتری می‌نویسیم، بلکه امنیت تجاری کسب‌وکار خود را نیز ارتقا می‌دهیم. در نهایت، همان‌طور که یک قرارداد خوب می‌تواند مسیر موفقیت را هموار کند، مدیریت هوشمندانه ریسک‌ها نیز می‌تواند از بروز شکست جلوگیری کند.
منبع:
Frederick, L. (2022). Practical Tips on How to Contract: Learn How to Draft and Negotiate from a Former Big Law and Tesla Commercial Contracts Lawyer. How to Contract LLC.
